Klimaatstresstest voor akkerbouwers in ontwikkeling
Als onderzoeker Klimaat & Bedrijf helpt Knol boeren op verschillende manieren bij de uitdagingen rondom klimaatverandering. Zo werkt ze onder meer met stakeholders als LTO en financiële partijen dus aan een Klimaatstresstest, een tool die inzichtelijk maakt wat de risico’s en impact van klimaatverandering zijn op bedrijfsniveau. „Een boer vult het aantal hectare land en het type gewassen in, waarna de tool laat zien wat de financiële gevolgen zijn als je geen maatregelen neemt. Achter deze berekening zitten economische en klimatologische modellen. De test is in eerste instantie vooral bedoeld om de urgentie van klimaatverandering te laten zien. Vervolgens verschijnt er een factsheet met mogelijke maatregelen die je kunt nemen, zoals wateropslag rondom de percelen, inzet van technieken als precisieberegening of de teelt van andere, meer klimaatrobuuste gewassen. Dit vormt dan de input voor een gesprek met een adviseur.”
Ook economische effecten meegenomen in tool
De toekomst wordt niet alleen inzichtelijk gemaakt met een blik op andere landen, maar ook door zelf toekomstscenario’s te schetsen. De tool is een uitkomst van het project Landbouw Klimaat 2050, waarin verschillende toekomstscenario’s worden geschetst. „De input van gebiedspartijen en stakeholders, zoals land- en tuinbouwbedrijven, overheden, natuurbeheerders en maatschappelijke organisaties, vormt de basis hiervoor. We kijken vanuit verschillende invalshoeken naar wat verschillende klimaattrends betekenen voor de manier waarop de volgende generatie boeren klimaatadaptief landbouw kan bedrijven. Een invalshoek gaat over de teelten die nog mogelijk zijn, een andere over waterbeheer om de teelten te behouden en een derde over de verbinding tussen landbouw en natuur of stad. Aan de hand van die toekomstbeelden kijken we stapsgewijs welke acties boeren en andere partijen op weg naar 2050 moeten nemen.”
Afhankelijk van onder andere het gebied, bodemsoort en -kwaliteit, de geteelde gewassen en het bedrijfstype pakken klimaatmaatregelen anders uit, zegt Knol. “Het zal ook altijd een combinatie van acties zijn, er is geen silver bullet. Maar feit is wel dat als boeren helemaal niks doen, de kans klein is dat hun bedrijf in de toekomst kan blijven bestaan. Ik zie dat veel boeren worstelen met het economische vraagstuk. Ga ik investeren in ondergrondse wateropslag of experimenteren met een bouwplan met een nieuw type gewas? Door die dilemma’s blijven veel maatregelen nu ad hoc. Bij droogte moet er ineens een extra haspel worden aangeschaft en ook bij extreme regen moet er vaak nog van alles geregeld worden. Maar daarmee maak je je bedrijf uiteindelijk niet weerbaar voor de langere termijn.”
Weersextremen kunnen grote impact hebben op boerenbedrijf
„Door droogte kunnen gewassen in sommige regio’s of periodes beperkt beregend worden. Dat kan leiden tot opbrengstverlies of zelfs misoogsten. Ook veel neerslag kan schade aanrichten aan gewassen. Daarnaast kan een natte periode betekenen dat een boer later het land op kan om te zaaien of gewassen eerder moet oogsten. Als je met zware machines het natte land opgaat, slibt de bodem dicht”, schetst Emma Knol de problemen die op een boerenerf kunnen ontstaan door weersextremen.
Met name op zandgronden zorgt droogte voor knelpunten, vertelt Knol. „Daar stroomt het water makkelijker de ondergrond in dan bijvoorbeeld op een kleibodem, waardoor je het water sneller kwijt bent. Het nadeel van klei is weer dat het water langer blijft staan als het veel geregend heeft. Elke regio heeft dus z’n eigen uitdagingen. Langs de kust speelt ook nog het probleem van verzilting als gevolg van de stijgende zeespiegel. Uit een recente studie van WUR blijkt dat de impact van klimaatverandering op de landbouw alleen maar groter zal worden. We zullen dus goed moeten kijken wat er nog op welke plek mogelijk is. Het aantal geschikte locaties voor de huidige teelt van gewassen zal steeds minder worden en teelten zullen moeten worden verplaatst. Dat gebeurt ook al. Door verzilting verschuift bijvoorbeeld de uienteelt van West- naar Oost-Nederland.”
Ervaring uit Zuid-Europa meegenomen
In Zuid-Europese landen als Spanje en Zuid-Frankrijk zijn boeren al gewend aan langdurige periodes van droogte. „Daar kunnen andere landen van leren. In het Europese project Climate Farm Demo proberen we kennis en ervaringen te delen. Aan het project doen zo’n 1500 bedrijven mee, waaronder 60 uit Nederland. We organiseren bijvoorbeeld demonstraties over watermanagement en bodembeheer in relatie tot klimaatadaptatie en -mitigatie. Een gezonde bodem met veel organische stof is veerkrachtiger tegen weersextremen. Het project is ook bedoeld om te laten zien wat boeren kunnen verwachten qua klimaat. Door te kijken naar Zuid-Europa weten boeren in Nederland of Duitsland wat de toekomst kan brengen, zodat ze zich kunnen voorbereiden.”
Knol benadrukt dat het klimaatadaptief maken van de landbouw geen opgave is voor enkel boeren. „Het is een multistakeholdervraagstuk. Het gaat niet alleen om een paar maatregelen op het erf, maar om de inrichting van de hele omgeving. Water vasthouden in de ondergrond, sloten en beken vraagt om nauwe samenwerking met andere partijen, zoals waterschappen, de provincie en natuurbeheerders. Die partijen proberen we dan ook zoveel mogelijk bij onze projecten te betrekken, onder meer in workshops en discussies. Gelukkig zien we dat bij deze partijen veel bereidheid is tot samenwerking op het vlak van gebiedsinrichting. Iedereen heeft baat bij een robuuste omgeving. Wij hopen die ontwikkeling met onze kennis en tools verder te versterken.”
