Fotoserie: Hoe werken groenbemesters op de bodemstructuur?

Een belangrijke oorzaak van bodemdegradatie op landbouwgronden is erosie door wind of water. Door groenbemesters op te nemen in de vruchtwisseling kan de bodemstructuur worden verbeterd, wat de weerstand van de bodem tegen erosie verhoogt. Waarom een soortenrijke groenbemester de hoogste stabiliteit van bodemaggregaten oplevert, in vergelijking met braak en andere groenbemesters, wordt aangetoond door de resultaten van het CATCHY-project.

Waarom heb ik een goede bodemstructuur nodig?

De bodemstructuur is een belangrijke indicator voor de vruchtbaarheid van de bodem. Ze beschrijft de structuur van de vaste bodemdeeltjes en de poriënruimtes ertussen. Daarmee is de structuur een essentiële stuurfactor voor water- en nutriëntenstromen, gasuitwisseling met de atmosfeer en voor de biologische activiteit in de bodem. Een goede bodemstructuur vermindert plasvorming en maakt het voor wortels gemakkelijker om dieper in de bodem door te dringen. Dit betekent dat er meer water en voedingsstoffen beschikbaar zijn voor de groei van de planten. Bovendien verhoogt een stabiele bodemstructuur de weerstand tegen schadelijke invloeden zoals wind- en watererosie of verdichting door zware machines.

Binnen de grenzen die worden bepaald door de bodemsoort (textuur) en bodemsamenstelling (chemische parameters) kan de bodemstructuur worden verbeterd door het telen van groenbemesters. Planten hebben via directe en indirecte mechanismen invloed op de bodemstructuur:

Wortelmorfologie – Verschillen tussen plantensoorten in worteldiepte, worteldichtheid en worteldiameter beïnvloeden de vorming en het behoud van bioporiën in de bodem.

Worteluitscheidingen – Wortelexudaten hebben een directe invloed op de stabilisatie van bodemaggregaten of een indirecte invloed via de benutting ervan door micro-organismen en hun uitscheidingen.

Mulchkwaliteit – De afbraak van energierijke plantenresten mobiliseert polysachariden, die als bindmiddel fungeren voor bodemdeeltjes.

Bodemorganismen – Planten beïnvloeden de activiteit van bodemorganismen, die via hun uitscheidingen en excreties bodemdeeltjes stevig met elkaar verbinden. Vooral schimmels spelen hierbij een sleutelrol.

Door de keuze van gewassen die op het veld groeien – of dit nu groenbemesters of hoofdgewassen zijn – kunnen verschillende effecten op de bodemstructuur worden bereikt. Studies tonen bijvoorbeeld aan dat de macroporien en aggregaatstabiliteit tijdens de groei van verschillende groenbemesters afhankelijk zijn van hun wortelmorfologie.

Over het algemeen bestaat de bodem uit een mengsel van aggregaten in verschillende grootteklassen. Deze bodemaggregaten bestaan uit kleinere bodemdeeltjes die door organische bindmiddelen worden samengehouden. Meerdere kleine bodemaggregaten (ook wel microaggregaten genoemd) vormen samen grotere macroaggregaten, die de uiteindelijke bodemstructuur bepalen. Dit wordt geïllustreerd in afbeelding 1.

Grotere aggregaten in de bodem bevorderen grotere poriën (primaire en secundaire poriën) en verbeteren daardoor de water-, lucht- en nutriëntenstromen in de bodem, evenals de tolerantie tegen stressfactoren (zoals watererosie). In het laboratorium wordt de stabiliteit van bodemaggregaten gemeten door een gedefinieerde kracht (bijvoorbeeld door water) toe te passen. Hoe meer aggregaten deze kracht weerstaan, hoe stabieler het bodemstructuur is op het veld tegen invloeden van stress, zoals schadelijke verdichting of erosie door wind en water.

Wortelactiviteit bevordert bodemstabiliteit

De aggregaatstabiliteit van de verschillende groenbemestervarianten werd in het meerjarige CATCHY-experiment onderzocht na de tweede teelt van de groenbemesters. Om de directe invloed van de verschillende plantensoorten uit te sluiten, vonden de metingen niet plaats tijdens de groeiperiode van de groenbemesters, maar in oktober, na de inzaai van wintertarwe na mais.

In het experiment vertoonden alle vruchtwisselingen met groenbemesters een 10% tot 19% hogere gemiddelde diameter van waterstabiele aggregaten (WSA) in vergelijking met braakliggende percelen. De hoogste WSA werd gemeten bij de 12-soortenmix (TerraLife®-MaisPro TR 50), gevolgd door de 4-soortenmix en Alexandrijnse klaver. Lopende onderzoeken laten zien dat groenbemestermengsels meer fotosyntheseproducten naar de wortelzone transporteren dan monoculturen. Klaver, hoewel het als monocultuur relatief weinig wortelbiomassa produceert, bevordert sterk microbiële netwerken, wat zijn positieve effect op de aggregaatstabiliteit kan verklaren.

Groenbemesters kunnen deze negatieve effecten van bodembewerking ten minste gedeeltelijk compenseren. Alle onderzochte groenbemesters lieten verbeteringen zien in de aggregaatstabiliteit, waarbij soortenrijke groenbemestermengsels het hoogste potentieel toonden. Het structureel opnemen van groenbemesters als vast onderdeel van de vruchtwisseling bevordert de opbouw van grotere en stabielere bodemaggregaten. Dit stabiliseert de bodemstructuur en leidt tot een verhoogd draagvermogen van de bodem. De groenbemesters beschermen ook tegen erosie en verslemping, vooral in perioden met veel neerslag.

Elke bodembewerking (zoals het zaaiklaar maken van het zaaibed) leidt tot veranderingen in de aggregaatstructuren en daarmee tot veranderingen in het poriënvolume van de bodem. Losmaken van de bodem verhoogt het volume aan grove poriën, wat enerzijds gunstig is voor de kieming en beluchting. Anderzijds vermindert bodembewerking echter het aandeel middelgrote poriën, die belangrijk zijn voor wateropslag, en vernietigt het macroaggregaten en poriënsystemen. Dit kan nadelige effecten hebben op de erosiegevoeligheid en de beschikbaarheid van bodemwater voor planten.

Verdichting en winderosie zijn symptomen van een slecht ontwikkelde bodemstructuur. Binnen de grenzen die worden bepaald door de bodemsoort (textuur) en bodemsamenstelling (chemische parameters), kan de bodemstructuur worden verbeterd door het telen van groenbemesters.

Conclusie

Soortenrijke groenbemestermengsels, zoals TerraLife®, verbeteren de vorming van waterstabiele bodemaggregaten (gemiddeld +19%), zowel in vergelijking met braak als met enkelvoudige groenbemesters. De hierdoor geoptimaliseerde bodemstructuur vormt de basis voor een gezonde bodem en de daaropvolgende akkerbouw.

De verbeterde bodemstructuur is te danken aan het toevoegen van zeer diverse organische massa via de groenbemestermengsels. Dit verrijkt de bodem met nutriënten, activeert het bodemleven, bevordert humusvorming en zorgt – naast een verbeterde structuur – voor langdurig vruchtbare bodems.

Op deze manier wordt niet alleen bescherming geboden tegen schadelijke verdichting en erosie, maar wordt ook uitputting van de nutriëntenvoorraden en verarming van de bodemmicrobiologie voorkomen. Dit is een essentieel proces voor succesvolle akkerbouw, vooral in tijden van extreme weersomstandigheden en steeds beperktere mogelijkheden voor het gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen.

Dr. Norman Gentsch
Institut für Bodenkunde Leibniz Universität
Hannover
gentsch@ifbk.uni-hannover.de

Kom naar de TerraLife innovatiedag!

Met praktijkgerichte informatie, actuele onderzoeksresultaten uit o.a. het CATCHY-project en bijdragen van onze experts zoomen we in op actuele vraagstukken en teeltoplossingen zoals companion cropping, N-potentieel van groenbemesters en de veredeling en samenstelling van de nieuwste TerraLife®-mengsels.

Eeen unieke kans om kennis op te doen, ervaringen te delen en mee te bouwen aan de toekomst van duurzame teeltsystemen.

- Locatie: Ven-Zelderheide
- Datum: dinsdag 24 juni 2025
- Tijd: 12.30-17.00 uur