Wat gebeurt er met het boerengeld?

Eerst even dat laatste: budgetten voor de Europese Commissie worden telkens voor zeven jaar vastgesteld, in een zogeheten Meerjarig Financieel Kader (MFK). In dat MFK spreken regeringsleiders samen met de Commissie af hoeveel geld de Commissie mag besteden en aan welke zaken. Het overgrote deel van dat geld vloeit weer terug naar die lidstaten, in allerlei fondsen zoals het GLB. Het huidige MFK ging in 2021 in en loopt nog tot 2027; het volgende start in 2028. Maar de voorzet over de onderhandelingen daarvoor heeft Von der Leyen vorige week gegeven, toen ze haar ideeën presenteerde.Dat is zo’n twee en een half jaar voordat dat nieuwe budget ingaat, ja. Maar dat is ook nodig, omdat de lidstaten over de precieze omvang en invulling van dat budget flink gaan onderhandelen, en dat proces kan wel een paar jaar duren. De presentatie van Von der Leyen is eigenlijk het startschot voor die onderhandelingen.

Veranderingen in het GLB bij een nieuw budget zijn van alle tijden. Maar het nieuwe plan is wel een veel drastischere verandering dan wat we gewend waren. Dat komt omdat de omgeving sterk veranderd is en veel lidstaten willen dat de Europese Commissie meer taken op zich gaat nemen. Ze moet op Europees niveau gaan werken aan het versterken van de concurrentiekracht van de EU, er moet een gezamenlijke defensie komen. En daarnaast heeft de Commissie een paar jaar geleden het coronaherstelfonds opgezet en daarvoor flink wat geld geleend. Dat geld moet terug worden betaald en ook dat moet uit het budget komen.Met al die nieuwe taken erbij, vindt de Commissie, werkt een onderverdeling in verschillende fondsen niet meer. Bovendien bestaat het grootste deel van het Commissiebudget uit ‘oude’ fondsen als het GLB en het Cohesiefonds. Als de Commissie geld moet gaan uitgeven aan nieuwe doelen, en de lidstaten hun afdrachten aan de EU niet al te veel willen verhogen, moet het geld toch ergens vandaan komen.Dus het idee is om landen een ‘single envelope’ te geven en hen zelf te laten beslissen hoe dat geld zo efficiënt mogelijk kan worden ingezet.

Nou, de Europese Commissie gaat wel eisen stellen aan de besteding van het geld. 300 miljard euro uit het budget wordt gereserveerd voor geld dat direct naar boeren gaat – hectarepremie, eco-regelingen, steun voor jonge boeren, ANLb en dergelijke. Lidstaten mogen dat geld niet gebruiken voor andere zaken. In de hectarepremie wordt gesnoeid. De eerste 20.000 euro die een boer ontvangt, blijft hetzelfde, maar daarboven wordt de premie met een percentage verminderd, en dat percentage wordt groter naarmate de boer meer ontvangt. Boven de 100.000 euro is dat percentage 100 – dus boeren krijgen niet meer dan 100.000 euro aan hectarepremie.Voor het huidige GLB was 386 miljard euro uitgetrokken. Dus er is nu inderdaad 86 miljard minder gereserveerd voor de landbouw.

Een deel van dat geld ging al niet naar landbouw, maar naar plattelandsontwikkeling. Lidstaten financierden er bijvoorbeeld de aanleg van wegen mee. Die wegen kunnen lidstaten nu nog steeds aanleggen, maar niet meer uit het GLB.De lidstaten krijgen straks meer ruimte om zelf te beslissen hoe ze dat geld gaan uitgeven en voor welke doelen. Landbouwcommissaris Christophe Hansen wijst erop dat landen zich nog steeds aan de strategische plannen moeten houden die ze zelf hebben opgesteld en daarmee aan de doelstellingen die daarvoor zijn afgesproken. En dat er zelfs meer geld naar de landbouw en het platteland zou kunnen gaan, vanwege nieuwe doelen als concurrentieversterking en innovatie, die ook op landbouw betrekking hebben.Maar het gelijke speelveld wordt wel minder gelijk. 300 miljard euro is nu wel speciaal gereserveerd voor boeren, maar het betekent niet dat lidstaten boeren niet meer geld kunnen geven uit de rest van hun ‘single envelope’. En lidstaten krijgen ook meer ruimte om zelf eisen aan boeren op te leggen. Dat zou kunnen gaan betekenen dat boeren in het ene land aan strengere eisen moeten voldoen dan boeren in het andere land.Daar komt bij dat de Europese Commissie ook doelen stelt voor landen, zoals bijvoorbeeld voor waterkwaliteit, maar ook voor de staat van de rechtsstaat. Als een land die doelen niet bereikt, kan het gekort worden voor het betreffende fonds. Nu komen al die fondsen bij elkaar en zou zo’n korting voor die hele ‘single envelope’ gelden.Aan de ene kant betekent dat dat, als een lidstaat bijvoorbeeld zijn schouders eronder moet zetten om aan de eisen voor waterkwaliteit te voldoen, het daarvoor nu niet meer beperkt is tot het geld uit de tweede pijler, maar ook ander EU-geld daarvoor kan inzetten. Aan de andere kant, als een lidstaat wordt gekort omdat het niet aan bepaalde eisen voldoet, krijgt het een korting over het hele fonds. En dat zou kunnen betekenen dat, als Brussel een lidstaat een korting oplegt omdat die zich niet heeft gehouden aan regels rond bijvoorbeeld luchtvaart, dat die korting gedeeltelijk of helemaal bij de landbouw terechtkomt. Het geld komt straks nu eenmaal allemaal uit dezelfde emmer.

Dit is niet het eindakkoord, maar een voorstel om de onderhandelingen te openen. Uiteindelijk beslissen de lidstaten hoe het budget voor de Commissie eruit komt te zien. En in de eerste reacties zijn – zacht gezegd – niet alle lidstaten hier laaiend enthousiast over. Traditioneel kwam veel geld uit het Cohesiefonds terecht in Oost-Europa en dat geld komt nu in een algemene pot. Aan de andere kant krijgen die landen, en dan specifiek die aan de oostgrens van de EU, volgens de plannen van de Commissie, meer geld om aan defensie uit te geven. In het Europees Parlement heeft de landbouwcommissie al laten weten dat het verdwijnen van de tweede pijler wat haar betreft geen goed idee is. En uiteindelijk moet het parlement straks de begroting goedkeuren. De vraag is of de zorgen van de landbouwcommissie door het hele parlement gedeeld worden en of ze dat als een groot genoeg bezwaar zien om straks het hele budget af te wijzen.