CLO: Tempo daling overschrijding waterkwaliteitsnormen vlakt af

De Kaderrichtlijn Water kent twee normen: een norm voor chronische blootstelling van waterorganismen waarbij wordt getoetst aan de jaargemiddelde concentratie van een gewasbeschermingsmiddel in het oppervlaktewater en er is een norm voor acute blootstelling. Hierbij wordt getoetst aan de maximum gemeten concentratie in een jaar. Er moet aan beide normen worden voldaan volgens de KRW.

De doelstellingen voor de ecologische waterkwaliteit zijn uitgewerkt in de nota Gezonde Groei, Duurzame Oogst. Daarin werd gestreefd naar het verminderen van het aantal gemeten overschrijdingen van de waterkwaliteitsnormen in de periode 2021-2023 met negentig procent ten opzichte van de referentieperiode 2011-2013. Voor de periode na 2023 zijn de doelstellingen vastgelegd in de Toekomstvisie gewasbescherming 2030. In het uitvoeringsprogramma staat dat er in 2030 helemaal geen overschrijdingen meer mogen plaatsvinden van de milieukwaliteitsnormen en dat in 2027 de doelen van de KRW moeten zijn gehaald.

Afname overschrijdingen

'Het aantal overschrijdingen van de norm voor chronische blootstelling is sinds de referentieperiode 2011-2013 met circa 45 procent afgenomen, het aantal metingen waarbij de norm voor acute blootstelling wordt overschreden is tegelijkertijd met circa 65 procent afgenomen (trend overschrijding milieukwaliteitsnormen)', schrijft CLO. 'Het aantal overschrijdingen lag in de periode 2021-2024 nog ruim boven het einddoel van de nota Gezonde Groei, Duurzame Oogst. 'Daardoor is ook in 2024 het einddoel van de nota Gezonde Groei, Duurzame Oogst nog niet gehaald.'

CLO ziet sinds 2018 een stagnatie in de afname van het aantal overschrijdingen van de chronische norm. Daarom is volgens CLO een trendbreuk nodig om de doelen van de KRW en van de Toekomstvisie gewasbescherming 2030 te halen.

Locaties normoverschrijdingen

Het aandeel locaties waar de norm voor een of meerdere stoffen wordt overschreden is met 20 tot 25 procent afgenomen ten opzichte van de periode 2011-2013. Wel is die afname minder sterk dan de afname van het aantal normoverschrijdingen. CLO: 'Dat komt doordat volgens het one-out/all-out principe van de KRW een locatie al normoverschrijdend is als er één stof boven de norm wordt aangetroffen.'

Verder ziet CLO dat op alle meetlocaties de norm voor minder dan 10 procent van het totaal aantal stoffen wordt overschreden. Dat is een verbetering ten opzichte van voorgaande jaren. Zo werd in 2020 op een aanzienlijk aantal locaties de norm nog voor meer dan 10 procent van het aantal stoffen overschreden. 'Dit betekent dat een stofgerichte aanpak gericht op de meest vervuilende stoffen perspectief biedt', aldus CLO. De data laten volgens CLO verder zien dat de gesommeerde normoverschrijding in oppervlaktewateren rond boomkwekerijen, akkerbouw, bloembollen en kassen het hoogst is.

Soepeler toelatingscriterium

Een belangrijke oorzaak van de gemeten normoverschrijdingen is dat het toelatingscriterium voor gewasbeschermingsmiddelen in het algemeen soepeler is dan de waterkwaliteitsnormen volgens de KRW. Maar, zo stelt CLO, worden ook de toelatingscriteria veelvuldig overschreden. 'Dit kan erop duiden dat stoffen niet altijd volgens het voorschrift worden gebruikt. Maar er zijn ook tekortkomingen in de nationale toelatingsprocedure. Die houdt namelijk in tegenstelling tot Europese procedures geen rekening met uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen via de drainpijp en via oppervlakkige afspoeling.'

Sinds november 2024 heeft het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) een nieuwe beleidsregel ingesteld waardoor gewasbeschermingsmiddelen op basis van actieve stoffen die het toelatingscriterium structureel overschrijden in aanmerking komen voor een tussentijdse beoordeling. Een herbeoordeling kan leiden tot verschillende maatregelen, zoals het voorschrijven van extra driftreducerende maatregelen, het inperken van de dosering of frequentie van toedienen, het intrekken van bepaalde toepassingen of de hele toelating. De desbetreffende beleidsregel geldt vooralsnog niet voor overschrijdingen van de KRW-normen omdat hier geen juridische grondslag voor is.

Niet-toetsbare stoffen

Tot slot is het volgens CLO is het onmogelijk om voor de meest toxische stoffen een trendbepaling te doen op basis van de metingen. Bij deze stoffen gaat het om lage concentraties, die evengoed een grote invloed op waterkwaliteit kunnen hebben. Het komt voor dat niet met voldoende betrouwbaarheid kan worden vastgesteld of een stof in een lage concentratie in oppervlaktewater aanwezig is.

CLO: 'Sommige stoffen zijn op veel locaties niet toetsbaar. We spreken dan van niet-toetsbare stoffen. De stoffen die in 2024 het vaakst niet-toetsbaar werden aangetroffen zijn esfenvaleraat (58 procent van de meetpunten), lambda-cyhalothrin (71 procent) en deltamethrin (86 procent). Op de locaties waar deze stoffen wel betrouwbaar konden worden gerapporteerd, was de normoverschrijding evenwel aanzienlijk. Uit een analyse van Verschoor et al. (2019) bleek dat deze drie stoffen gezamenlijk negentig procent van de berekende milieubelasting veroorzaken. Ook bleek dat het aantal niet-toetsbare stoffen in de periode 2013 tot en met 2018 was toegenomen.'

Daarnaast laten de verbruiksstatistieken over die periode zien dat het verbruik van niet-toetsbare stoffen is toegenomen, stelt CLO. 'Mede door de toename van het verbruik van niet-toetsbare stoffen is in die periode het berekende risico voor waterorganismen (de zogenoemde milieubelasting) toegenomen. Het is daarom aannemelijk dat het beeld van een dalende trend in het aantal overschrijdingen op basis van alleen de metingen de werkelijke situatie maskeert'. Het is volgens CLO onduidelijk hoe de milieubelasting door niet-toetsbare stoffen zich sinds 2018 heeft ontwikkeld. De berekeningen van de milieubelasting zal namelijk pas in 2026 worden geactualiseerd.