Opinie: Voedselzekerheid leidt tot meer vertrouwen in boeren

Helaas nog niet in Nederland, waar landbouw – de basis voor voedselzekerheid – er tamelijk bekaaid vanaf komt in de route naar toekomstige welvaart van ASML-topman Wennink. Maar op Europees niveau is het tij aan het keren en groeit het vertrouwen in boeren.

De groeiende aandacht voor voedselzekerheid heeft er in Brussel toe geleid dat de 'van boer tot bord'-strategie, onderdeel van de Green Deal van Frans Timmermans en Diederik Samsom geleidelijk aan wordt ontmanteld. Vanzelfsprekend onder luid moord en brand-geroep van de milieubeweging en andere pleitbezorgers. Zij menen dat de groeiende aandacht voor voedselzekerheid en de ontmanteling van de Green Deal ten koste gaat van de ontwikkeling van duurzame landbouw.

Zo ‘duurzaam’ was de ‘van boer tot bord’-strategie echter niet. Al snel na de publicatie ervan, kwam er van verschillende kanten forse kritiek los. Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw zou deze strategie leiden tot lagere opbrengsten en daardoor tot hogere prijzen op de wereldmarkt. Met als gevolg dat voedselonzekerheid voor miljoenen mensen in de wereld zou toenemen. Niet erg duurzaam uit sociaal oogpunt.

Analyses van het Joint Research Center van de Europese Unie lieten zien dat Europa meer afhankelijk zou worden van andere landen voor zijn voedselvoorziening. In de meeste gevallen zou de voedselproductie verschuiven naar regio’s met een minder strenge milieuwetgeving dan de Europese. Niet erg duurzaam uit oogpunt van milieu.

In de meeste gevallen zou de voedselproductie verschuiven naar regio’s met een minder strenge milieuwetgeving

Ook economen van Wageningen UR deden een duit in het zakje door te wijzen op de lagere opbrengsten als gevolg van de plannen om een vijfde minder kunstmest te gebruiken en de helft minder synthetische bestrijdingsmiddelen, en een uitbreiding van het areaal biologisch tot minimaal een kwart van het totaal. Bij elkaar opgeteld zou het areaal met ettelijke miljoenen hectares moeten groeien om vergelijkbare opbrengsten te halen, waarschijnlijk ten koste van natuur. Niet erg duurzaam uit oogpunt van biodiversiteit.

De ‘van boer tot bord’-strategie is ingegeven door de veronderstelde noodzaak dat het voedselsysteem een transitie door moet maken, een min of meer revolutionaire omwenteling om echt duurzaam te worden. Er zijn verschillende problemen met dat uitgangspunt. Op zich is het begrip voedselsysteem het een bruikbaar kader om energie-, geld- en grondstofstromen in kaart te brengen in het proces van ‘grond tot kont’. Waar het misgaat, is dat het ‘voedselsysteem’ steeds vaker wordt gezien als een digitale tweeling van de werkelijkheid, een computerspel om beleid te ontwikkelen. Als de computerwerkelijkheid botst met de praktijk, dan is dat jammer voor de praktijk. Net als bij de toeslagenaffaire is het vertrouwen in de uitkomsten van modellen groter dan de ervaringen van de boeren.

Ook het begrip ‘transitie’ is problematisch. Het is een bruikbaar gereedschap om ontwikkelingen in het verleden te analyseren. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van zeil- naar stoomvaart of van steenkool en aardolie naar aardgas als grondstof voor de chemische industrie.

Je hoeft alleen maar aan een paar knoppen te draaien om een nieuw, duurzaam voedselsysteem te creëren.

Het gaat mis als het begrip transitie steeds vaker wordt gebruikt om de toekomst van de landbouw vorm te geven. Je hoeft alleen maar aan een paar knoppen te draaien om een nieuw, duurzaam voedselsysteem te creëren. Om de beroemde uitspraak van Eisenhower in een hedendaags jasje te steken ‘Landbouw is eenvoudig als je akker een computerscherm is’.

De kloof tussen de gewenste – vaak ideologische – werkelijkheid en de boerenpraktijk kan dramatische gevolgen hebben. In de Sovjet-Unie in de jaren dertig en in China aan het eind van de jaren vijftig hebben niet-reële opbrengsteisen geleid tot enorme hongersnoden. Van recenter datum is het verbod op kunstmest en synthetische bestrijdingsmiddelen in Sri Lanka, waardoor de economie in elkaar stortte.

Tegelijkertijd maakt het denken in transities blind

Tegelijkertijd maakt het denken in transities blind – om niet te zeggen wantrouwend – voor de duurzame ontwikkeling die al aan de gang is in de landbouw. Geen revolutionaire veranderingen in de richting van een compleet nieuw systeem, maar kleine stappen op het gebied van techniek en management die de impact van landbouw op natuur en milieu al fors hebben verminderd. Zo is de hoeveelheid ammoniak die wordt uitgestoten sinds 1990 met 70 procent gedaald. En de geharmoniseerde risico-index (een maat voor hoeveelheid en giftigheid) van bestrijdingsmiddelen is sinds 2011 meer dan gehalveerd.

Dat de ‘van boer tot bord’-strategie wordt afgezwakt voor het verbeteren van de voedselzekerheid biedt ruimte voor echt duurzame ontwikkeling van de landbouw. Geen grote sprong voorwaarts, maar een groene evolutie, met kleine stappen. Een voorwaarde is wel dat beleidsmakers en politici minder vertrouwen op modellen en meer vertrouwen hebben in boeren.