Aardappel vaak onderbelicht als waardplant voor sclerotinia

Sclerotinia, ook wel rattenkeutelziekte genoemd, was in het verleden geen groot probleem, omdat de schimmel dankzij breedwerkende fungiciden goed aan te pakken was. Veel akkerbouwers hadden er eigenlijk geen erg in dat deze schimmel in hun grond zat. Maar door de verschraling van het middelenpakket in combinatie met de toename van de teelt van intensieve gewassen neemt de druk de laatste jaren echter toe. Daarbij kwam dat veel bouwplannen scherper werden; rotaties werden verscherpt van 1:4 naar 1:3.

Sclerotinia is een bouwplanziekte: dankzij de meer dan 400 waardplanten zoals aardappelen, peulvruchten, peen en witlof heeft de schimmel veel mogelijkheden om zich ongemerkt uit te breiden. „Als je dan jaar op jaar waardplanten teelt, vindt de sclerotiniaschimmel dat geweldig”, zegt Bert Westhoff van Basf. Gras, graan en maïs zijn daarentegen niet gevoelig.

Waardplanten

De schimmel is door die vele waardplanten een grote bedreiging voor de akkerbouw, stelt hij. „Als deze eenmaal in de bodem zit, kom je er bijna niet meer van af. De schimmel overleeft vijf tot tien jaar in de bodem.” Bij de juiste temperatuursom en vochtgehalte groeien de sclerotiniapaddenstoeltjes uit de grond. De sporen van deze paddenstoeltjes zorgen voor een ongebreidelde vermeerdering.

Lees verder onder de foto

Sclerotinia overleeft in de grond als kleine rustende zwarte ’keutels’ van 2 tot 15 mm groot. De schimmel ontkiemt onder vochtige bodemomstandigheden. In de loop van juni vormt de schimmel kleine bruingekleurde paddenstoeltjes die elk miljoenen sporen uitstoten. Deze worden verspreid door de wind. Deze sporen infecteren dood materiaal, beschadigingen in de plant of op bloemblaadjes. De eerste symptomen worden zichtbaar op de oudere bladeren, en langzaam breidt de ziekte zich uit over de gehele plant. Uiteindelijk verwelken blad en stengel en wordt de witte schimmelpluis zichtbaar, en de hele plant sterft af. Dit kan volgens Westhoff leiden tot een opbrengstderving van wel 20 procent.

De schimmel kan ook in de bewaring problemen geven. Bij het inschuren is nog niets aan de aardappelen te zien, maar eenmaal in de bewaring tasten zieke knollen andere knollen aan. „Je hebt er een hoop extra werk van om die weer uit de partij te halen.”

Wegvallende planten

Bewustwording is een belangrijk wapen in de strijd tegen sclerotinia, zegt Westhoff. „Veel telers zijn zich er niet van bewust dat ze problemen hebben, ze denken eerder aan alternataria of verwelking als ze wegvallende planten zien in de aardappelteelt.” Dat maakt het volgens Westhoff een verraderlijke ziekte. Pootgoedtelers zijn zich al meer bewust van de dreiging van sclerotinia dan consumptietelers. „Zij zien de planten tijdens de selectie. Bovendien merken zij het verlies van planten direct in de opbrengst.”

Zijn advies: monitoren. „Bekijk de wegvallende planten goed, denk niet zomaar dat het bacterieziek is. En let vooral op de aanwezigheid van sclerotieën onderin de stengel.”

Een verruiming van de aardappelteelt in de rotatie is niet altijd een oplossing. „Dan moet er een ander gewas voor in de plaats komen, en dat is ook vaak weer een waardplant.” Granen en grassen zijn een alternatief, omdat ze geen waardplant zijn, maar het saldo van deze gewassen is niet te vergelijken met dat van bijvoorbeeld aardappelen. „Wil je iets met je rotatie doen, dan moet je echt heel kritisch kijken naar alle gewassen die in je bouwplan zitten.”

Lees verder onder de foto

Er zijn niet veel chemische middelen in de strijd tegen sclerotinia. Het alternariamiddel Signum kent een goede nevenwerking op de schimmel. Ook het phytophthoramiddel Shirlan heeft een nevenwerking op sclerotinia, maar dit middel wordt minder gebruikt met de opkomst van nieuwe phytophthorastammen. Belangrijk is om de sclerotinia al vroeg in het groeiseizoen aan te pakken, voor het sluiten van het gewas: het gewasbeschermingsmiddel moet namelijk de onderste stengels raken. Wie dit goed doet, kan zo een flinke reductie van de schimmel realiseren.

Ook preventief is er wel wat mogelijk. Door tijdens de grondbewerking de koplaag droog te houden, zal sclerotinia minder kiemkansen krijgen. En de teelt van niet-waardgewassen kan een optie zijn. „Maar ja, ook onkruiden als paardenbloem of boterbloem zijn waardplant.”