'Onderaan in de klassenmaatschappij'

Er is maar weinig bekend over de geschiedenis van de boerenknecht of landarbeider. Er is een aantal, meestal lokale of regionale publicaties, maar daar blijft het bij. „Het leven van landarbeiders was behoorlijk anoniem. Bij boeren kun je veel historisch materiaal terugvinden, pacht- en koopcontracten, boekhoudingen, noem maar op. Bij landarbeiders heb je eigenlijk alleen gegevens uit bijvoorbeeld volkstellingen”, zegt de Wageningse historicus (en zelf een Zeeuwse boerenzoon) Piet van Cruijningen.

Aan de top van Europa
Alleen in grote lijnen is de geschiedenis van de landarbeider bekend. „Die begon zo in de late Middeleeuwen. Voor die tijd was elk boerenbedrijf een echt familiebedrijf. Na het jaar 1500 werden ze groter. Vooral de akkerbouwbedrijven in kleigebieden als het Gelderse Rivierengebied, Zeeland en Groningen hadden extra mensen nodig. Bekend is dat een Groningse boer in de zomer zo’n 30 tot 40 mensen nodig had. En in de winter ook nog altijd 5 of 6. Je kunt zeggen dat juist die grote groep landarbeiders het mogelijk heeft gemaakt dat Zeeuwse, Groningse en Gelderse akkerbouwers rond 1800 aan de top van Europa stonden.”

Na de Tweede Wereldoorlog ging het bergafwaarts. De Amerikaanse Marshallhulp maakte mechanisatie in de landbouw mogelijk en de trekker verving het paard. Vanaf 1950 kwamen er minder landarbeiders. „Mijn opa bijvoorbeeld had begin jaren zestig op zijn Zeeuwse boerderij nog drie medewerkers. Mijn vader daarna nog twee, waarvan de laatste in 1976 vertrok.”

Over de vraag hoe slecht deze groep werd behandeld en betaald, daarover verschillen de meningen onder historici. „In enkele publicaties lees je over uitbuiting en dergelijke. Ik denk persoonlijk dat je goede en slechte boeren had, maar dat zeker niet elke landarbeider structureel werd uitgebuit. Het was natuurlijk wel ongeschoold werk. Landarbeiders stonden helemaal onderaan in de klassenmaatschappij van die tijd. Ze hadden ook nauwelijks kansen om hogerop te komen. Zelfs bij de uitreiking van land in de nieuwe IJsselmeerpolders kwamen ze niet in aanmerking door gebrek aan opleiding en aan kapitaal.

Lees het volledige interview in de kerstbijlage van de Veldpost, Agraaf, Stal & Akker en Vee & Gewas van zaterdag 19 december. Ontvangt u de regionale krant nog niet? Vraag dan hier een gratis proefnummer aan.