PBL: Boer moet ook landschap onderhouden

De afgelopen zeventig jaar is het landschap steeds verder verrommeld, concludeert het PBL in het rapport ‘Zorg voor het landschap; naar een landschapsinclusief omgevingsbeleid’. De verstedelijking is opgerukt, de opmars van distributie- en datacentra hebben geleid tot een ‘verdozing’ van het landschap en de schaalvergroting en efficiëncyverhoging van de landbouw heeft geleid tot het verdwijnen van karakteristieke landschapselementen als sloten, bomen en houtwallen op landbouwgronden. Daar komen de laatste jaren ook nog de windmolens en zonne-akkers bij, die in het kader van de energietransitie worden aangelegd.

Mensen maken zich daar zorgen over. Ze ondernemen actie om bestaande landschappen te behouden, en bijvoorbeeld het boek ‘Landschapspijn’ van journaliste Jantien de Boer kreeg bij het uitkomen in 2017 veel aandacht. Het PBL vindt dat de overheid daarom het behoud van het Nederlandse landschap mee moet nemen in zijn besluitvorming. Nu is daar de goede tijd voor, stelt het planbureau, omdat er nu verschillende zaken samenkomen. Nederland heeft te maken met een aantal grote veranderingen die in het landschap bij elkaar komen; de energietransitie, de klimaatadaptatie en de omslag naar kringlooplandbouw. Daarnaast gaat de verstedelijking van het land ook nog steeds door.

Landschapsbeleid

Het PBL pleit ervoor dat de overheid een landschapsbeleid gaat voeren. Als het de verschillende functies van het landschap op lokaal en regionaal niveau kan combineren, kan het verdere verrommeling tegengaan.

Voor de landbouw betekent dit nogal wat. De overheid moet boeren stimuleren om meer zorg te besteden aan het landschap. Het denken in landschapswaardes zou een plaats moeten krijgen in de kringloopvisie van minister Schouten, en GLB-gelden zouden moeten worden ingezet om boeren te stimuleren voor het landschap te zorgen. „Onder het huidige GLB is het al mogelijk om boeren inkomenssteun te geven voor het onderhoud van landschapselementen“, stelt PLB-onderzoeker Leo Pols, „maar Nederland heeft daar niet voor gekozen. Bij de invoering van het nieuwe GLB kan Nederland die keuze wel maken.” Hij ziet in het onderhoud van landschapselementen een nieuw verdienmodel voor boeren. „Maar dan moet, naast de GLB-subsidie, ook ander geld ingezet worden, Anders ben je enkel geld aan het verschuiven.“

Combineren

De auteurs stellen dat, waar mogelijk, verschillende functies van een landschap gecombineerd moeten worden. Voor de landbouw ligt een combinatie met natuur voor de hand, stellen ze, maar dan moet de bestemming van het land worden gewijzigd. „Een duurzame combinatie van landbouw met natuur- en landschapsbeheer is alleen haalbaar bij een verandering van de bestemming van de grond van agrarisch naar natuur.” Dat zou bereikt moeten worden door aankoop, en aansluitend verpachting, van de grond door de overheid of een natuurbeherende organisatie.

Er zijn al voorbeelden; in het Groene Hart zijn al verschillende melkbedrijven overgestapt naar een extensievere bedrijfsvorm, met een kleinere veestapel en andere koeienrassen. De boeren hebben de kosten van de veestapel en van grondgebruik omlaag zien gaan, en de opbrengsten van het biologisch vlees en de melkproducten zijn per kilo gestegen. „Per saldo kan er zelfs een beter verdienmodel ontstaan”, menen de auteurs.