Overschrijding drinkwaternorm door glyfosaat: meten met twee maten

Voor gewasbeschermingsmiddelen en residuen daarvan is in Europa in 1980 de norm voor drinkwater gesteld op 0,1 microgram per liter (Richtlijn 80-778-EG). Deze norm geldt in principe voor water dat uit de kraan komt. Nederland heeft echter gekozen voor een strengere norm: weliswaar geldt dezelfde 0,1 microgram (µg) glyfosaat per liter water maar hier geldt deze norm ook bij het innamepunt van het betreffende oppervlaktewater, dus vóór de zuivering.

‘Eenvoudige zuivering’

Op grond van artikel 22 van de Drinkwaterwet (2011) is het in Nederland verboden om drinkwater te bereiden uit oppervlaktewater dat niet aan bepaalde geldende eisen voldoet. Om dit te borgen, toetst het drinkwaterbedrijf dan ook de waterkwaliteit bij het innamepunt om tijdig te kunnen signaleren hoe de kwaliteit van het water zich ontwikkelt, meldt het ministerie van I&W. Daarnaast is in de Kaderrichtlijn Water (KRW) bepaald dat drinkwater gemaakt moet worden op basis van ‘eenvoudige zuivering’.

Met deze ‘eenvoudige zuivering’, zoals gesteld in de KRW, is het niet of zeer moeilijk om stoffen als glyfosaat uit drinkwater te filteren, blijkt uit gegevens van het RIVM. Daarom gaat Nederland uit van 0,1 microgram per liter voor gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater dat is bedoeld voor drinkwaterbereiding. Er zijn geen overschrijdingen van de norm gemeten bij het eindpunt; de kraan, met dank aan de drinkwaterbedrijven. De kwaliteit van het drinkwater was in 2019 over vrijwel de hele linie goed, constateert de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in zijn jaarverslag 2019. In het kleine aantal gevallen dat er wel wettelijke normen werden overschreden was de volksgezondheid niet in gevaar.

Stroomgebied Maas

De Maas is voor Nederland en België een belangrijke bron voor het drinkwater. In het stroomgebied van de Maas worden op diverse meetpunten in de nabijheid van drinkwaterinnamepunten concentraties glyfosaat gevonden boven de drinkwaternorm, schrijft het Ctgb. De (Nederlandse) norm wordt al bij binnenkomst van de Maas in Nederland overschreden. In België leidt dit echter niet tot innamestops. Dit is een rechtstreeks gevolg van de verschillende beleidskeuzes die zijn gemaakt qua meetplek. Sterker nog, in Vlaanderen ligt de milieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater dat is bestemd voor drinkwaterproduktie voor het totaal aan pesticiden op 5 microgram en die norm wordt nooit overschreden.

De vondst van glyfosaat in het oppervlaktewater is een veel kleiner probleem dan in het verleden. Circa tien jaar geleden werden veel meer overschrijdingen van de drinkwaternorm gedaan, niet alleen in aantal maar ook in de hoogte ervan, geeft Riwa, de vereniging van rivierwaterbedrijven aan. Riwa ziet duidelijk een dalende lijn.

Uitspoeling afgenomen

De afname is onder meer een gevolg van het wettelijk verbod op het professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw. Sinds 2016 geldt dit voor het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen op verhardingen, later voor alle professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw, met uitzonderingen. Doordat gemeenten massaal zijn overgestapt op andere methodieken, zoals het branden van onkruid, is de uitspoeling van glyfosaat naar het oppervlaktewater de laatste jaren verder afgenomen. Partijen die nog wel glyfosaat mogen toepassen zijn de landbouw en particulieren.

In meerdere jaren is in de Zuid-Limburgse heuvels een verhoogde aanwezigheid van glyfosaat gemeten. Dit komt volgens Riwa doordat er in de heuvels meer water en daarmee ook gewasbeschermingsmiddelen afspoelen dan op vlak land. De akkerbouw neemt zijn maatregelen tegen afspoeling, maar desondanks is afspoeling niet volledig te voorkomen.

Dat blijkt ook uit gegevens van het Ctgb. De mate van overschrijding in Zuid-Limburg neemt volgens het college stroomafwaarts af en sinds enkele jaren is wel een licht dalende trend zichtbaar. De toetsconcentratie blijft echter nog boven de drinkwaternorm. Dat vraagt om maatregelen in Nederland en overleg met België over de in België ingezette en voorgenomen maatregelen, aldus het Ctgb.

Vlaanderen

Ook het Vlaamse waterbedrijf geeft in zijn rapportage aan werkzame stoffen te meten in het water. De watermaatschappijen meten voortdurend zo’n 34 individuele pesticiden en metabolieten in 90 leveringsgebieden in Vlaanderen. De gemeten concentraties van het kraanwater liggen meestal ruim onder de Europese voorzorgsnorm van 0,1 microgram per liter. Er is dus - op basis van de bestaande kennis - geen enkel risico voor de gezondheid, aldus het Belgische Water-Link.

De norm van 0,1 microgram per liter is niet gebaseerd op wetenschappelijke gronden, zoals gezondheidskundige aspecten, maar is gebaseerd op het voorzorgsprincipe: het is niet gewenst dat er bestrijdingsmiddelen in het drinkwater zitten, vermeldt de Bestrijdingsmiddelenatlas. De WHO heeft voor een aantal bestrijdingsmiddelen richtwaarden voor drinkwater opgesteld. Deze richtlijnen liggen vaak boven de waarde van 0,1 microgram per liter. De hele Europese Unie heeft ervoor gekozen om de WHO-richtwaarden niet over te nemen, maar uit te gaan van 0,1 microgram per liter als norm voor drinkwater.

Campagne

Glyfosaat wordt dus nog wel in het oppervlaktewater aangetroffen, maar in zeer lage doses, dankzij de inspanning van veel partijen binnen en buiten de landbouw. Het feit dat de werkzame stof nog steeds boven de Nederlandse drinkwaternorm wordt aangetroffen is voor Riwa aanleiding om zijn campagne richting de agrarische sector meer prioriteit te geven. In die campagne wil de vereniging de aandacht vestigen op alternatieven voor glyfosaat, zoals het mechanisch onderwerken van groenbemesters. Doel hiervan is om ook de laatste overschrijding in het stroomgebied van de Maas terug te dringen naar (bijna) nul.