RIVM: Risico op Parkinson meenemen in toelatingsproces gewasbeschermingsmiddelen

In de huidige toelatingseisen ontbreekt een deel van de informatie die nodig is om het mogelijke verband aan te kunnen tonen, stelt het RIVM in zijn rapport. „De huidige testen kunnen onvoldoende duidelijk maken of een stof kleine veranderingen in de hersenen kunnen veroorzaken waardoor aandoeningen als parkinson kunnen ontstaan.” Het RIVM adviseert in de toelatingseisen en testrichtlijnen duidelijker te beschrijven welke effecten moeten worden onderzocht en welke methoden daarvoor nodig zijn.

In Nederland speelt, net als in de rest van Europa, de vraag of bepaalde stoffen in gewasbeschermingsmiddelen schadelijk kunnen zijn voor het zenuwstelsel. Om ervoor te zorgen dat ze veilig zijn voor mens, dier en milieu worden ze uitgebreid getest. Er zijn aanwijzingen dat mensen die in het verleden lang aan gewasbeschermingsmiddelen hebben blootgestaan, zoals telers, een grotere kans hebben om neurodegeneratieve ziekten te krijgen, zoals parkinson en alzheimer. De vraag is of de huidige manier van testen een mogelijk effect als het krijgen van een ziekte als parkinson kan aantonen.

Internationale expertgroep instellen

Het RIVM identificeert meerdere verbetermogelijkheden. Het instituut adviseert onder meer een internationale expertgroep in te stellen die aan de slag gaat met het verbeterproces. De minister neemt deze aanbevelingen van het RIVM over, geeft aan in een brief aan de Tweede Kamer. Daarnaast heeft het RIVM geconstateerd dat eerder buitenlands onderzoek wijst op een plausibel verband tussen chemische stoffen in onder meer gewasbeschermingsmiddelen en mensen die ziektes als Parkinson hebben gekregen. Dat onderzoek is echter te beperkt om een oorzakelijk verband te kunnen aantonen, voegt het rijksinstituut daar aan toe, want ook andere factoren kunnen meespelen, zoals leefstijl en chemische stoffen die inmiddels wel verboden zijn. Minister Schouten: „Daarom is het goed dat een internationale expert groep zich bezig gaat houden met nieuwe onderzoeksmogelijkheden.”

Nederland kan de toelatingsprocedure echter niet in haar eentje aanpassen, erkent de minister. Het is wettelijk bepaald dat de Europese goedkeuringsprocedure zich baseert op internationale testrichtlijnen van de OESO. Verbeteren van de datavereisten in verband met de goedkeuringsprocedure vereist dus aanpassing van die testrichtlijnen, aldus het ministerie. Daarom heeft LNV vrijwel direct met de Europese Commissie gesproken over het RIVM-rapport. De inzet van LNV is om als EU gezamenlijk in OESO-verband te pleiten voor aanpassing van de testrichtlijnen.

Deze aanpassingen zullen tijd kosten. Daarom heeft de minister het RIVM gevraagd of zij advies heeft hoe dit proces versneld kan worden, en wat voor stappen LNV daarnaast al op zo’n kort mogelijke termijn moet zetten. Het RIVM zal binnen twee weken adviseren wat de minister op korte termijn kan doen om het verbeterproces te versnellen. In het eerste kwartaal van 2022 zal het RIVM adviseren over wat voor acties er nog meer op kortere termijn genomen moeten worden.

Ctgb: Huidige middelen zijn veilig

Ctgb-woordvoerder Hans van Boven kan nog niet aangeven wat de effecten van deze aanbevelingen kunnen zijn voor het toelatingsproces van gewasbeschermingsmiddelen. De aanbevelingen hebben echter geen consequenties voor de huidige toelatingen, zegt hij. „De huidige middelen met de gebruiksvoorschriften zoals ze er nu liggen, zijn met wat wij weten wel veilig.”

De voorstellen van het RIVM passen in onze lijn, reageert Nefyto. „Als er een wetenschappelijke aanleiding is om het toelatingsbeleid op dit vlak aan te passen, gaan wij daar in mee”, zegt Jo Ottenheim namens de brancheorganisatie. Maar dan moet dit wel op Europees niveau gebeuren en niet alleen in Nederland, stelt hij. Ottenheim is blij dat het RIVM in zijn rapport erkent dat in de EU geen werkzame stoffen meer zijn toegelaten die verband houden met parkinson.

'Minister haalt beroepsmatig gebruik er af'

Wel valt hem een nuanceverschil op tussen het rapport en de reactie van de minister. „Het RIVM spreekt over een plausibel verband tussen het beroepsmatig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en ziektes als parkinson. De minister daarentegen schrijft over blootstelling aan chemische stoffen waaronder gewasbeschermingsmiddelen. De minister haalt dus het beroepsmatige gebruik er af. Dat is opmerkelijk.”

Schouten heeft het RIVM vorige maand gevraagd het onderzoek uit te voeren, na vragen vanuit de Kamer over de mogelijke relatie tussen gewasbeschermingsmiddelen en parkinson. Leonie Vestering van de Partij voor de Dieren (PvdD) stelde mondelinge vragen aan de minister naar aanleiding van een uitzending van omroep PowNed. In het programma luidde neuroloog Bas Bloem de noodklok. Volgens hem is er duidelijk bewijs dat er een relatie is tussen het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en parkinson. De relatie tussen bepaalde gewasbeschermingsmiddelen en parkinson is officieel niet aangetoond, reageerde Schouten destijds.

Beoordelingscriteria voor neurologische aandoeningen herzien

De minister pleit al enige tijd in Europa om bij de goedkeuring van werkzame stoffen in gewasbeschermingsmiddelen de beoordelingscriteria voor neurologische aandoeningen te herzien en aan te scherpen. Om dat pleidooi te versterken heeft LNV het RIVM gevraagd onderzoek te doen naar mogelijke verbeteringen in de datavereisten in verband met de goedkeuringsprocedure in relatie tot neurologische aandoeningen.

Hoogleraar en neuroloog Bas Bloem laat via Twitter weten blij te zijn met de conclusies van het RIVM. „Deze aanbeveling is precies waar we in ons boek ‘De Parkinson pandemie’ voor hebben gepleit. Ik hoop dat dit snel leidt tot dringend noodzakelijke aanpassingen van het Europese toelatingsbeleid voor bestrijdingsmiddelen.”

Substantia nigra

„Er wordt niet gekeken naar welke invloed een middel heeft op de cel-aantallen in de substantia nigra (het gebied in de hersenen dat primair kapot gaat bij de ziekte van Parkinson). Daarnaast wordt er onderzoek gedaan naar middelen in afzondering, terwijl de realiteit is dat boeren en omwonenden vaak worden blootgesteld aan cocktails. Middelen zijn afzonderlijk misschien veilig, maar kunnen als combinatie wel giftig zijn”, zei Bloem eerder dit jaar in een interview met het vakblad Akkerwijzer.