Onderzoek moet aardappelteelt Zuidoost-Nederland redden

De aardappelteelt op de zuidoostelijke zandgronden en de löss staat steeds meer onder druk. Oorzaak zijn diverse problemen met bodemgebonden ziekten en plagen. Aardappelen op de zandgronden hebben bijvoorbeeld veel last van wratziekte en nematoden. Uit de lössgrond komen al jaren aardappelen die aangetast zijn door schurft.

Leon Thijssen, accountmanager aardappelen bij Agro-Dyn in Montfort: 'De aardappelteelt in Noord-Limburg en de Brabantse Kempen heeft het steeds moeilijker. Tal van rassen mogen met het oog op de hier voorkomende aantastingen niet worden geteeld. Dit probleem neemt nog steeds toe. Een zoektocht naar resistente rassen is zeker nodig.' Thijssen onderstreept daarmee het belang van rassenproeven in Zuidoost-Nederland.

Rassenkeuze

Veelal heeft de afnemer een dikke vinger in de pap bij de uiteindelijke rassenkeuze door de akkerbouwer. Bij contractteelt bepalen zíj welk ras de teler moet poten. Die moet dan wel weten of die aardappelen op zijn percelen goed gedijen. Anders kan de uiteindelijke kwaliteit en dus de opbrengstprijs behoorlijk tegenvallen.

Voor het maken van een goede keuze doorloopt een teler een hele vragenlijst. Aspecten als het productieseizoen, grondsoort, klimatologische omstandigheden, ziektegevoeligheid en afzetmarkt spelen een rol in het proces van wikken en wegen. Net als de uiteindelijke bestemming van de aardappel: chips, frites of consumptie. Een vroegrijpe aardappel of toch liever een laat ras? Veldgewas of opslag? Allemaal vragen die de teler moet beantwoorden voor het maken van een goede rassenkeuze.

Leidraad zijn de rassenonderzoeken. Deze worden vaak uitgevoerd op proefveldjes op kleigrond. De ervaring leert dat deze informatie, net als bij tal van andere gewassen, vaak niet bruikbaar is voor de teelt op gronden in het zuidoostelijk zandgebied en de Limburgse löss.

Proeven

Om de telers in deze gebieden gerichte informatie voor een juiste rassenkeuze van consumptieaardappelen te kunnen bieden, begon in 2007 een driejarig project van DLV Plant, de regionale landbouworganisaties, de pootgoedhandelshuizen en het Productschap Akkerbouw.

In de veldproeven op de locaties PPO Vredepeel en proefboerderij Wijnandsrade werden in 2007, 2008 en 2009 de rassen geteeld met de voor het ras gewenste plantafstand en stikstofbemesting. Van alle rassen werden naast de opbrengstbepaling ook kwaliteitsbepalingen uitgevoerd. Dat gebeurde in november en in maart, aan het eind van de bewaring. Doel was het verzamelen van informatie over de mogelijke geschiktheid van nieuwe en relatief nieuwe consumptieaardappelrassen voor de verwerkende industrie.

Kwaliteitscriteria van de afnemer

'Een ras moet voldoen aan de kwaliteitscriteria van de afnemer. Deze keurt de aardappelen op onderwatergewicht, bakkleur, stootblauw, onderhuidse beschadigingen, knolvorm en sortering', zegt Johan Wander, projectleider bij DLV Plant. 'Van een ras moeten ook de niveaus van resistentie tegen wratziekte, schurft en diverse nematoden bekend zijn. Uiteraard moet de opbrengstpotentie goed zijn. Als deze aspecten voor specifieke grondomstandigheden bekend zijn, kan de teler een weloverwogen rassenkeuze maken. Daarmee verbetert de rentabiliteit van de aardappelteelt en krijgt de teelt in deze regio weer perspectief.'

Sommige aardappelhandelshuizen leggen wel proefveldjes in het gebied aan. 'De uiteindelijke resultaten komen veelal niet bij de telers terecht', weet Wander.
Het onderzoek duurt tot 2010. Op aandringen van Limburgse telers is bij het Productschap Akkerbouwer verlenging van het project aangevraagd. 'De kans is groot dat we het kunnen voortzetten.'

Resultaten oogst 2008

De resultaten over de oogst 2008 zijn pas komend voorjaar bekend, nadat medio maart de bewaringresultaten zijn geregistreerd. 'Eén jaar onderzoek is te weinig om over bepaalde rassen conclusies te trekken. Er kan immers sprake zijn van jaarinvloeden. Op basis van de eerste ervaringen zien we dat op de zandgrond Ramos voor de friet veel potentie heeft; voor de chips lijkt Marlen interessant, mits het onderwatergewicht hoger uitvalt. Op de lössgrond lijkt voor friet niet alleen Fontane, maar ook Ramos interessant. Van de laatste moet dan wel het onderwatergewicht omhoog. Dit geldt ook voor Marlen, voor de chips.'

Het vervolg van het project moet, volgens Wander, deze resultaten bevestigen. 'Pas dan kunnen we harde conclusies trekken.'

Resultaten oogst 2007

Uit de resultaten van 2007 blijkt verder dat enkele onderzochte rassen minder geschikt zijn om op het zand en/of de löss te telen. De aardappelen uit dit gebied zijn vooral bestemd voor de friet-, chips- en tafelmarkt. Van oudsher teelt een deel van de akkerbouwers op de zandgronden rond Vredepeel aardappelen voor het koelverssegment en salades.

Hansa is hiervoor al jarenlang de aardappel bij uitstek. Wander: 'Binnen dit project zoeken we een geschikte vervanger voor Hansa, mocht dit ras om de een of andere reden wegvallen. Kwalitatief gezien komt Edelstein in de buurt, de kilo-opbrengst is echter nog aan de lage kant. We nemen nu proeven met twee andere potentiële vervangers van Hansa.'

Regionaal rassenonderzoek bittere noodzaak

'Het aardappelrassenonderzoek is essentieel voor de Zuid-Limburgse akkerbouwers', vindt Leon Nuchelmans uit Hulsberg. 'Samen met collega's heb ik aangedrongen op voortzetting van de onderzoeken op proefboerderij Wijnandsrade.'

Nuchelmans zit in de onderzoeksbegeleidingsgroep. Hij teelt jaarlijks ruim 80 hectare aardappelen. Driekwart is bestemd voor de frietindustrie, de overige 25 procent verlaat het erf als tafelaardappel. Nuchelmans teelt de frietaardappelen voor de helft op contractbasis, de andere helft voor de vrije markt. Afgelopen jaar teelde hij de rassen Ramos, Arielle, Fontane en Nicola. Dit jaar poot hij Fontane, Ramos en Nicola.

Belangrijkste afwegingen

De belangrijkste afwegingen bij de rassenkeuze zijn de hectareopbrengst, de schurftgevoeligheid, de positie van het ras in de markt en de beschikbaarheid en, ook niet onbelangrijk, de prijs van het pootgoed. 'Fontane levert me een 10 procent hogere opbrengst dan Bintje. Het heeft bovendien minder misvormingen.' Twee jaar geleden teelde hij ook Innovator. 'Op mijn percelen viel het ras wat tegen. Ik haalde relatief weinig, maar wel grove knollen uit de grond. Ook het onderwatergewicht viel niet mee. Een ras als Lady Olympia, dat het elders goed doet, valt op de löss tegen door de te hoge schurftgevoeligheid.'

'Zandgrond totaal anders dan lössgrond'

De resultaten en aantastingen op de zandgrond in Vredepeel wijken sterk af van die in Wijnandsrade, zegt Nuchelmans. 'Hier op de lössgrond telen we onder totaal andere omstandigheden. Net als tarwe rijpen aardappelrassen op onze grond gemiddeld tien dagen later af. Op de löss kunnen we niets met schurft- en droogtegevoelige rassen. Wij hebben hier geen beregeningsmogelijkheid', vat de akkerbouwer enkele verschillen samen.

Leon Nuchelmans heeft goede ervaringen met Fontane, een ras dat het op de lössgronden goed doet.

Opbrengst, schurft, kwaliteit, blauw: hoe meer plusjes, hoe beter
Onderwatergewicht: + = voldoet aan criterium voor verwerkingsdoel, - = te laag voor verwerkingsdoel