Honderd hectare spinaziezaad in Zeeland
Samen in de spinazie
De neven hebben allebei hun eigen akkerbouwbedrijf, maar de spinazie doen ze samen. 'Het is een arbeidsintensieve teelt, maar met zijn tweeën kunnen we het wel aan. Als ik het te druk heb, bel ik alleen Marco. We zetten praktisch nooit vreemd personeel in.' De Hanses vinden het ook te lastig om personeel in te werken, omdat de motivatie meestal ontbreekt en omdat het selecteren van de spinazieplanten te ingewikkeld is voor een gelegenheidsarbeider.
De twee akkerbouwers hebben hun kennis opgedaan bij een oudere collega die het werk niet meer aankon. Die vroeg hen om hem te helpen bij het selecteren en vertelde op het veld in het gewas alles wat hij wist over spinazie. 'Dat was onze leermeester, op Tholen. Het eerste jaar hebben we gezien en geleerd waar we op moeten letten.'
'Soms een beetje drukkig'
Via vertegenwoordigers van Monsanto werden de twee neven vijf jaar geleden benaderd om spinazie te gaan telen voor het zaad. Marco zette een halve hectare. Het moest passen bij zijn andere teelten: aardappelen, uien, wintertarwe, spruiten en courgette op in totaal 12 hectare. 'In de zomer is het soms wel een beetje drukkig, maar we lossen het zoveel mogelijk samen op.'
Het bedrijf van zijn neef Piet Jan is van een andere orde, want hij teelt 60 hectare. Piet Jan klaagt echter niet over drukte. 'Druk? Als mijn schoonmoeder komt, dan heb ik het druk! Dan moet ik naar de kapper, de boel schoonmaken en opruimen. Dat is druk.' Hij teelt behalve de spinazie suikerbieten, uien, wintertarwe en knolselderij. Volgens Piet Jan kunnen ze de spinazieteelt precies aan, al moeten ze niet meer gaan telen dan de ruim 7 hectare die ze nu hebben. 'Dan redden we het niet meer. Zo is het net mooi en we houden er ook een boterham aan over. Dat is namelijk de belangrijkste reden om in de zaadteelt te stappen.'
Driehonderd euro extra
Over het saldo zijn ze voorzichtig, want dat hangt samen met het contract dat de telers met Monsanto hebben. Naar schatting van Marco brengt het zaad 200 à 300 euro meer op per hectare dan tarwe, afhankelijk van de inspanningen. Piet Jan: 'De jaren zijn heel verschillend. Onkruid en water zijn de grootste vijanden van de spinazie. Vorig jaar hadden we pech, toen verzoop 2,5 hectare van de zeven.'
Onkruid vergt ook veel van de akkerbouwers. 'Je moet er bovenop zitten, want er zijn maar weinig middelen toegelaten. We doen veel mechanisch met de schoffel en we gaan ook met de hak aan de slag.'
Twijfelen over weerverzekering
In het verleden verzekerden Marco en Piet Jan zich niet, de premie was hen te hoog. Met de komst van de nieuwe weerverzekering gaat Piet Jan opnieuw kijken of verzekeren een optie is, maar hij betwijfelt het. 'De kans is groot dat we dan niet echt meer aan de teelt verdienen.'
Juist omdat de spinazie zoveel arbeid vraagt, is de boterham die de twee verdienen volgens Piet Jan niet bijzonder dik. 'Net iets dikker dus dan die van de gemiddelde tarweteler. We krijgen van Monsanto een contractprijs en daar moeten we het voor doen.' Hij kijkt zijn neef aan. 'Maar als we alle uren bij elkaar optellen, echt alle uren, dan houden we er toch net iets aan over, toch?'
Mannelijk en vrouwelijk zaad
De neven hebben de teelt zo georganiseerd dat het mannelijke en het vrouwelijk zaad gescheiden blijft. Op het bedrijf van Piet Jan in Kerkwerve worden de vrouwelijke zaden verwerkt. Op het bedrijf van Marco in Brouwershaven worden de mannelijke zaden verwerkt, dat van een apart perceel met mannelijke planten komt. Die worden uiteraard niet verhakseld, want Monsanto heeft zowel mannelijk als vrouwelijk zaad nodig.
Het zaad is niet van elkaar te onderscheiden en Marco moet er dan ook niet aan denken dat de twee soorten door elkaar raken. 'Wij houden het gescheiden, maar Monsanto haalt het met één wagen op. Als het van het bedrijf is, is het hun zaak.'
Teeltbegeleider van Monsanto
Monsanto zit zelf ook boven op de teelt en ongeveer eens in de tien dagen worden de akkerbouwers bezocht door een teeltbegeleider die ook door het gewas gaat. Vervolgens is er overleg en wordt eventueel bijgestuurd. Piet Jan: 'Soms wil Monsanto dat we toch nog een keer extra selecteren, bovenop de twee keer per week die we al doen, of spuiten bijvoorbeeld.'
Van het bedrijf krijgen de neven behalve het zaad en de teeltbegeleider een teelthandleiding en daarmee moeten ze het doen. Marco: 'We weten niet wat voor ras het is. We krijgen alleen een nummer en dat is alles.' Als het om een extra gevoelig ras gaat dat meer arbeid vraagt, stuurt de zaadleverancier extra mensen om te helpen bij selecteren. Hoe de twee de teelt verder invullen, is aan hen.
Ideale situatie voor bestuiving
De spinaziepercelen staan helemaal vol, ook de kopakker wordt gebruikt. Op het bedrijf op Schouwen-Duiveland wordt gewerkt met telkens achttien regels. Er staan telkens vier of vijf mannelijke planten, de rest is vrouwelijk. De rijafstand van de vrouwelijke planten is 50 centimeter. Op die manier moet de ideale situatie voor de bestuiving ontstaan. Marco: 'We zorgen ervoor dat bij de spuitpaden altijd mannelijke planten staan en ook op de kopakker staan mannelijke planten. Die worden toch voor het einde van de teelt vernietigd, dus hindert een beetje schade niet. Ze moeten voor de bestuiving zorgen en dat lukt zo wel.'
De rijen met mannelijke planten staan op een afstand van 27 centimeter, zodat ruimte ontstaat om er met de trekker goed doorheen te rijden. De planten op de kop van de akker staan er voor de veiligheid. Er mag geen vreemd zaad op het perceel komen, om het ras zuiver te houden.
Verschillende zaaimachines
Het vrouwelijk zaad wordt met de bietenzaaimachine gezaaid, de rijen mannelijke zaadjes gaan met de pneumaat de grond in. Op het perceel dat Marco laat zien, vertonen de mannelijke rijen hier en daar een hiaat. Het is geen structuurprobleem op de klei - waar het gewas erg gevoelig voor is - maar een afstelprobleem van de pneumaat, legt Marco uit. De vrouwelijke planten moeten iets eerder bloeien dan de mannelijke, die na de bloei worden verhakseld.
Kort na opkomst strooit Piet Jan kunstmest om lengte in het gewas te krijgen. De gift schommelt tussen de 150 en 200 kg zuivere stikstof per hectare. 'Niet te veel, want anders gaat het gewas te veel strekken en dan gaat het plat. Strooi je te weinig, dan heb je aan het einde minder opbrengst.' Hoeveel kunstmest op het gewas gaat, hangt af van het weer en het inzicht van de akkerbouwer. 'Het is een fingerspitzengefühl, waarbij ik voortdurend rekening houd met het weer.'
Afwijkers met lichtere kop
Voor de bloei vanaf eind juni is Piet Jan gemiddeld genomen ongeveer zeven keer met de spuit langs geweest om onkruid te bestrijden en nog eens vier keer om luis en schimmels tegen te gaan. Vanaf het schieten lopen de neven wekelijks twee keer over de percelen om te selecteren, een piek die een kleine maand duurt. Alle afwijkende planten worden geplukt en meegenomen, om verspreiding van stuifmeel te voorkomen. 'Dat is ook een apart karwei. We doen het altijd samen, soms met de teeltbegeleider van Monsanto. Je let bij afwijkers op een lichtere kop of een afwijkende bladvorm bijvoorbeeld. Als er iets vreemds in het ras zit, stuurt Monsanto soms een foto, zodat we weten waar we op moeten letten.'
Zaad oogsten
Als de mannelijke planten ten prooi zijn gevallen aan de hakselaar, kan kort daarop de combine het perceel op om het zaad te oogsten. Het mannelijke zaad gaat naar het bedrijf van Marco, het vrouwelijke wordt voor de droogwand gezet op het bedrijf van Piet Jan. Monsanto streeft naar een vochtpercentage van maximaal 11 procent. Zo is - afhankelijk van het ras - de ideale opbrengst ongeveer 1.000 kg per hectare. Monsanto stelt in Enkhuizen vast of het zaad raszuiver is en eventueel wordt het nogmaals opgezet om nogmaals op het veld te laten selecteren. Piet Jan: 'Maar dat staat allemaal los van de uitbetaalprijs. Wij kunnen weinig doen aan de raszuiverheid, behalve selecteren.'
Nog geen uitbreiding
De neven zitten vooralsnog niet te wachten op uitbreiding van de teelt, tenminste niet tegen de huidige contractprijs. 'We doen nu ruim 7 hectare samen, dat is goed te doen. Als ik klaar ben met de spinazie, kan ik aan de tarwe beginnen. Mijn neef heeft wat overlap met de courgettes, maar we kunnen het regelen.'
Toch sluit hij uitbreiding niet uit. Monsanto zet flink in op de regio, want niet eerder werd er zoveel spinazie voor de vermeerdering geteeld in Zeeland. 'De teelt wordt in één regio geconcentreerd om kruisbestuiving te voorkomen', weet Piet Jan. 'Als Monsanto een goed ras heeft met de juiste resistenties, willen ze waarschijnlijk wel veel zaad. Als de prijs goed is, wil ik best op een andere teelt wat hectares inleveren.'
Tekst: Hans van der Lee
Beeld: Peter Roek