Column: Kaartje Adema is stikstofkaartje 2.0

Minister Adema presenteerde dinsdag een kaartje á la minister Van der Wal destijds voor stikstof. Het kaartje van Van der Wal was puur een Nederlandse uitvinding en is door druk vanuit de landbouwsector en later door de Tweede Kamer weer van tafel gegaan. Bij het kaartje van Adema met de aanwijzing van met nutriënten verontreinigde gebieden is dat een lastiger verhaal. Want in de derogatiebeschikking staat dat in ruil voor een geleidelijke afbouw van 230 tot 250 kg naar 170 kg stikstof uit dierlijke mest, dat Nederland gebieden zou aanwijzen waar het afbouwen sneller gaat. Kortom, minister Adema moet richting Brussel leveren. Dan mag je als landbouwsector verwachten dat de minister dit heel zorgvuldig afstemt met provincies en waterschappen, omdat afspraken met Brussel niet eenvoudig zijn aan te passen. Daar lijkt echter geen sprake van te zijn.

Geen inspraak

Deze week sprak ik Femke Wiersma, BBB-gedeputeerde in Friesland. De interviewafspraak stond eigenlijk een week eerder, maar werd op het laatste moment verplaatst vanwege een ingelast overleg met minister Adema over de verontreinigde gebieden. Op die bijeenkomst werd de boodschap over de sterke uitbreiding van het aantal verontreinigde gebieden door Adema medegedeeld. Het kaartje dat daar werd gepresenteerd werd twee dagen later in de ministerraad afgehamerd zonder wijzigingen, zo laat ook waterschapsbestuurder Jos Beemsterboer van Hollands Noorderkwartier de redactie weten. Voor die bijeenkomst wisten provincies en waterschappen, die wel data moesten aanleveren, niet waar het naar toe ging met de aanwijzing.

In de brief die minister Adema dinsdag naar de Tweede Kamer stuurde benadrukt de minister dat er dit voorjaar afstemming is gezocht met waterschappen en provincies. Ook schrijft hij dat hij de waterschappen en provincies erkentelijk is voor hun inzet en bijdrage aan dit traject. Wie deze zinnen leest, trekt wellicht de conclusie dat deze drie overheidsorganen op één lijn zitten. Maar zowel waterschappen als gedeputeerden waren verrast door de uitkomst en konden geen invloed uitoefenen op het gepresenteerde kaartje met de maatregelen. En die gaan ook verder dan de melkveehouderij waar de derogatie voor is, want ook de open teelten worden geraakt met een daling van twintig procent aan bemestingsruimte.

Europese data

De kaart van Adema is ook grof uitgevoerd. Van sommige waterschappen was er veel meer detailinformatie beschikbaar, maar de minister wilde tussen waterschappen geen verschil maken. En doordat de andere overheden alleen maar info aandroegen en niet mee konden denken en beslissen, rolt de minister extra regelgeving over de sector uit die niet nodig is of waarvan het de vraag is of daar de doelen van dichterbij komen. Agrifacts toonde deze week al aan dat grote delen van de zandgebieden in bijvoorbeeld Gelderland, Overijssel, Brabant en Limburg onterecht lijken aangewezen. Uit data van de Europese Commissie blijkt de waterkwaliteit op 46 tot 77 procent van de meetpunten onder de norm te zitten, terwijl Adema bijna complete provincies aanwees. Waarom Adema daar geen rekening mee heeft gehouden, kon de woordvoerder van de minister niet uitleggen.

Draagvlak en NPLG

Daarnaast zet Adema de verhoudingen tussen boeren, waterschappen en provincies door deze handelswijze verder op scherp en lijkt de verkiezingsuitslag nog niet goed ingedaald. Provincies zijn druk bezig met de gebiedsplannen om daarmee alle doelen die binnen het NPLG zijn opgelegd te gaan halen. Het stoort Femke Wiersma dat deze aanwijzing het gebiedsproces doorkruist. Dat heeft gevolgen voor het draagvlak. Datzelfde speelt ook bij de waterschappen. Bij hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier bijvoorbeeld werken ze samen met de landbouwsector aan bovenwettelijke maatregelen om de waterkwaliteitsnormen te halen. De deelnamebereidheid onder boeren is groot, maar nu zijn ze bang dat de handelswijze van Adema het wantrouwen richting overheden gaat vergroten en de bereidheid om mee te doen zal afnemen. En daar zijn ook goede redenen voor, want Hollands Noorderkwartier weet nu al dat in sommige aangewezen gebieden de normen over 50 jaar nog steeds niet worden gehaald. Dat heeft niets met landbouw en bemesting te maken, maar met natuurlijke oorzaken in de bodem. Daar kun je de landbouw dus ook niet op afrekenen.

Waterschappen aan zet

Ondanks dat de Tweede Kamer op initiatief van de BoerBurgerBeweging nog voor de kerst met Adema wil debatteren, lijkt er weinig meer aan te doen doordat Adema zo laat met de plannen komt en het op 1 januari al in gaat. Dat mag je best onbehoorlijk bestuur noemen. Het is nu zaak dat waterschappen en provincies zelf nader onderzoek doen en gaan beargumenteren om de gebieden kleiner te krijgen. Hollands Noorderkwartier, dat al eerder te maken kreeg met verontreinigde gebieden, kreeg via die weg voor elkaar dat meer dan de helft van het aangewezen verontreinigd gebied werd geschrapt. Niet om boeren te pleasen, maar omdat de eerdere aanwijzing vanuit LNV niet deugde. Dat kunnen andere waterschappen ook. Daarmee gaat het kaartje van Adema niet weg, maar kan de onterecht veroorzaakte pijn wel worden weggenomen.